Yüksek enflasyon ile TL’deki değer kaybı nedeniyle alım gücünde büyük kayıp yaşayan vatandaşın, yüksek faizlere karşın kredi ve kredi kartlarıyla geçinmeye çalışırken borcu her geçen yıl katlanıyor. Bankalar ve banka dışı finansal kuruluşlar tarafından kullandırılan bireysel krediler, Türkiye Bankalar Birliği (TBB) verilerine göre, yüzde 65 artarak 3.1 trilyon TL’ye ulaştı. Bireysel kredilerin yüzde 99’u bankalar tarafından kullandırılırken, bireysel kredilerin yüzde 46’sını kredi kartları, yüzde 29’unu ihtiyaç kredileri, yüzde 15’ini konut kredileri, yüzde 3’ünü taşıt kredileri ve yüzde 7’sini kredili mevduat hesabı oluşturdu. Takipteki krediler hariç, bireysel kredi kullanan kişi sayısı ise son bir yılda yaklaşık 2 milyon kişi artarak 40.3 milyon kişi olurken, ortalama kredi bakiyesi ise 76.8 bin TL düzeyinde gerçekleşti. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun (BDDK) 10 Mayıs haftasına ait son verilerine göre bankalarca verilen bireysel krediler ile kredi kartı borçları toplamı 3 trilyon 64 milyar TL oldu.
KİŞİ BAŞI BORÇ 77 BİN TL
Sözcü gazetesinden Deniz Bilici Göçmen haberine göre, bunun 1 trilyon 653 milyar TL’sini bireysel krediler oluştururken, kredi kartı borçları ise 1 trilyon 410 milyar TL’ye ulaştı. Bireysel kredi borçlarının, 445 milyar 453 milyon lirasını konut kredileri, 90 milyar 398 milyon TL’sini taşıt kredileri, 1 trilyon 117 milyar 843 milyon TL’sini ihtiyaç kredileri oluşturdu. Bireysel kredilerdeki artış, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 22.2 bulurken, kredi kartlarındaki artış ise söz konusu dönemde yüzde 110.6 oldu. BDDK verilerine göre toplam borçtaki yıllık artış oranı ise yüzde 51.5’i buldu.
1 TRİLYONLUK BORÇ YAKIN TAKİPTE
Bankaların bilançolarında yüzdürülen sorunlu krediler de dağ gibi büyüyor. TBB’nin açıkladığı sorunlu ve yeniden yapılandırılan kredilere ilişkin verilere göre ‘yakın izlemedeki kredi’ tutarı 2023 sonunda bir önceki yıla göre 263 milyar lira (yüzde 41) artışla 912 milyar TL’ye yükseldi. Tahsili gecikmiş krediler ise 28 milyar lira (yüzde 18) artışla 182 milyar liraya yükseldi. Böylece bankacılık sektörünün takipteki krediler yanında yakın izleme kapsamındaki sorunlu kredi hacmi 2023 sonu itibarıyla 1 trilyon 94 milyar liraya yükseldi.
YABANCI VARLIĞI 635 MİLYAR DOLARA ULAŞTI
Diğer yandan uluslararası yatırımcıların Türkiye’deki varlık ve alacaklarının tutarı ilk çeyrekte net 20,6 milyar dolar artarak 634,7 milyar dolara yükseldi. Yabancıların Türk kamu ve özel sektöründen kredi alacakları ile mevduatları 356 milyar, doğrudan yatırımlarının 175,9 milyar, hisse senedi, DİBS gibi kağıtlardaki sıcak para yatırımları da 102,8 milyar dolar oldu.
Dünya gazetesinde yabancıların, piyasadaki durumunu kaleme alan Naki Bakır, şunları yazdı:
“Yabancıların Türkiye’deki doğrudan ve sıcak para yatırımları ile kredi ve mevduatlarından oluşan varlıklarının toplam stok değeri yılın ilk çeyreğinde net 20,6 milyar dolarlık bir artışla 634,7 milyar dolara ulaştı. Merkez Bankası’nın açıkladığı uluslararası yatırım pozisyonu verilerine göre yabancıların Türkiye’deki doğrudan yatırımlarının 2023 sonunda 158,5 milyar dolar olan stok değeri, bu yılın ilk çeyreğinde yüzde 11 oranında net 17,4 milyar dolar artarak 175,9 milyar dolara ulaştı.
Bunun 163,4 milyar dolarını, ana merkezi başka ülkelerde bulunan uluslararası doğrudan yatırımcının Türkiye’de yeni şirket ve tesis kurma ya da mevcut şirketlere iştirak etme, var olanları satın alma, modernize etme gibi yollarla yaptığı “sermaye” yatırımları, 12,5 milyar dolarını ise yurt dışı firmaların Türkiye’deki iştirakine sağladığı ticari ve nakdi kredi plasmanları ile aldıkları gayrimenkuller oluşturuyor.
Yabancı doğrudan yatırımlarının değeri mart sonu itibarıyla son bir yılda ise yüzde 25 oranında net 35,1 milyar dolar büyüdü. Uluslararası yatırımcıların üretim ve ihracat yapan; istihdam yaratan, teknoloji transfer eden, ulusal ekonomiye zincirleme ve devamlı etki ile milli gelir büyümesine katkı veren doğrudan yatırımlarının aksine, finansal alandaki “parayla para kazanma” esaslı “sıcak para” yatırımları da büyüdü.
Yabancıların Türk hisse senedi ve tahvil, bono gibi finansal araçlarından oluşan portföylerinin piyasa değeri de ilk çeyrekte yüzde 7,2 oranında net 6,9 milyar dolar artarak 102,8 milyar dolara yükseldi. 2013 yılında 200 milyar dolara yaklaşarak tarihi en yüksek düzeyi gören yabancı sıcak para portföyü, izleyen dönemde sürekli eriyerek 2022’nin üçüncü çeyreğinde 84,3 milyar dolara kadar inmişti.
Anılan tarihten bu yana ise büyüme trendi yaşayan yabancı sıcak para portföyü mart sonu itibarıyla son bir yılda da yüzde 15,7 oranında net 14 milyar dolarlık bir büyüme kaydetti. Yabancı sıcak para portföyünün değerindeki büyüme esas olarak BIST’ten aldıkları hisse senetlerinin piyasa değerindeki artıştan kaynaklandı. Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK) tarafından tutulan kayıtlara göre yabancıların hisse senedi portföyünün değeri bu yıl ilk çeyrekte yüzde 15,4 oranında net 4,5 milyar, son bir yılda da yüzde 39,6 oranında net 9,7 milyar dolar büyüyerek 34,1 milyar dolara ulaştı.
Yabancı portföy yatırımlarının en büyük bölümünü oluşturan tahvil, bono gibi borçlanma senetlerinin değeri de bu yıl ilk çeyrekte yüzde 3,5 oranında 2,3 milyar, son bir yılda yüzde 6,7 oranında 4,3 milyar dolar artarak mart sonunda 68,7 milyar dolar oldu. Yabancıların elindeki borçlanma senetlerinin 45,5 milyar dolarla en büyük bölümünü genel hükümet tarafından ihraç edilen kağıtlar oluşturuyor. Yabancı portföyünde bankalarca ihraç edilmiş 13,8 milyar ve diğer sektörlerce ihraç edilmiş 9,4 milyar dolarlık borçlanma senedi bulunuyor.
356 milyar dolarlık kredi ve mevduat
Son bir yılda yeni ekonomi yönetiminin dış kaynak ihtiyacını karşılamak amacıyla sürdürdüğü yurt dışı turları ülke gündemine damgasını vururken; yabancı finans kurumlarının Türk kamu ve özel sektörüne kullandırdığı krediler ile yurt dışı yerleşiklerin Türk bankalarına açtığı mevduat hesaplarının toplam hacmi mart sonu itibarıyla 356 milyar dolarlık bir değer oluşturdu.
Ödemeler dengesi tablosunda “diğer yatırımlar” başlığı altında yer alan söz konusu büyüklük, bu yıl ilk çeyrekte yüzde 1 oranında net 3,6 milyar dolar küçülürken, Mart 2023 sonu düzeyinin ise 15,6 milyar dolar üzerinde gerçekleşti. Söz konusu hacmin 106,5 milyar dolarını yabancıların son bir yılda net 7,7 milyar dolar artan Merkez Bankası ve bankalardaki efektif ve mevduatları oluşturdu.
Yabancıların kullandırdıkları krediler 62,9 milyar doları bankalar, 24,1 milyar doları genel hükümet ve 99,7 milyar dolarla en büyük bölümü özel sektöre olmak üzere mart sonu itibarıyla 186,8 milyar, reel sektöre açtıkları ticari krediler de 55,5 milyar dolar olarak gerçekleşti. Türkiye’nin kotası çerçevesinde Merkez Bankası’na rezerv sağlamak amacıyla IMF tarafından tahsis edilen SDR cinsinden uluslararası rezerv olan Özel Çekiliş Hakkı da mart sonu itibarıyla 7,2 milyar dolar.
Türkiye bir yılda 232 milyar dış borç ödeyecek
Türkiye’nin yüksek boyutlara ulaşmış bulunan dış kaynak ihtiyacında, kısa vadeye yığılmış dış borç servisinin en büyük faktörü oluşturuyor. Merkez Bankası verilerine göre, Mart 2024 itibarıyla gelecek bir yıl içinde kamu ve özel sektörü ile Türkiye’nin toplam 232 milyar dolar geri ödeme yapması gerekiyor.
Bunun 132,5 milyar dolarla en büyük bölümü özel sektöre ait bulunuyor. Banka ve finans kurumlarının bir yıl içinde 62,8 milyar, reel sektör firmalarının da 69,7 milyar dolarlık dış borcu çevirmesi gerekiyor. Bir yıl içinde yapılacak dış borç servisinin 53,9 milyar dolarlık bölümü merkezi yönetim, yerel yönetimler, fonlar, kamu bankaları ve KİT’ler olmak üzere kamuya ait. Merkez Bankası’nın da özellikle eriyen rezervleri tahkim amacıyla gitti swaplar kaynaklı 45,9 milyar dolarlık bir geri ödemesi bulunuyor.
Yatırım pozisyon açığı 317,6 milyar $
Türkiye’de yerleşik kişilerin yurt dışındaki varlık ve alacaklarının toplam tutarı ise bu yıl ilk çeyrekte yüzde 3,7 oranında net 12,7 milyar dolar küçülerek 317 milyar dolara geriledi. Söz konusu büyüklük bir yıl önceki düzeyinin ise 9,6 milyar dolarla yüzde 3,1 üzerinde gerçekleşti. Türkiye için “yükümlülük” oluşturan yabancıların Türkiye’deki varlık ve alacaklarından, Türklerin yurt dışı varlıkları düşülmesi yoluyla hesaplanan “net uluslararası yatırım pozisyonu” 2023 sonundaki eksi (-) 284,7 milyar dolarlık düzeyinden, bu yıl mart sonunda 317,6 milyar dolara yükseldi. Türkiye’nin uluslararası yatırım pozisyonundaki açık bu yıl ilk çeyrekte net 32,9 milyar dolar büyürken, Mart 2023 sonu düzeyinin ise yüzde 21 (55,1 milyar dolar) üzerine çıktı.”
