Reha Kansara and Rachelle Krygier
BBC Trending ve BBC İzleme Servisi
Rafael*, 59 yaşında bir internet delisi. Bütün sosyal medya platformlarında aktif, kripto parayla ilgileniyor ve kendisini “influencer” olarak tanımlıyor.
Fakat online olarak yaptığı tek şey bunlar değil.
Rafael aynı zamanda Twitter’da propaganda paylaşımı yapmak üzere devletten para alan bir grup Venezuelalıdan biri.
Günde en az 30 dakikasını hükümet yanlısı içerik paylaşmak için harcıyor. “Amaç hükümetin Twitter’a yüklediği bilgiyi çoğaltmak” diyor.
Venezuela İletişim Bakanlığı her gün, “günün etiketini” tweet atıyor. Bu etiket sadece devlet makamların ve destekçilerin hesaplarından kullanılmıyor. Aynı zamanda Rafael gibi propaganda için para alan “dijital askerler” tarafından da paylaşılıyor. “Engellenmekten kaçınmak için arada boşluk bırakmak gerekiyor. Sabah 100 tane, öğleden sonra 100 daha atıyorum”
“Buradaki fikir, kolektif bir anlatıyı sürdürmek: Düşmana (Batı) karşı savaş hala devam ediyor” diye açıklıyor Venezuela Merkez Üniversitesi’nden Prof. Felix Seijas.
Bu anlatı, sosyal medyadan önceye dayanıyor. Mevcut cumhurbaşkanı Nicolas Maduro’nun akıl hocası ve selefi Hugo Chavez döneminde popüler hale gelen solcu Chavismo ideolojisinin tipik bir örneği.
2018’de Rafael, kendisine hiçbir anlam ifade etmeyen etiketle atılmış bir tweet buldu. “Tweeti yazan kişiye bunun ne hakkında olduğunu sordum ve o bana ödüllerden bahsetti” diyor.
BBC Trending, Facebook ile Telegram’da faaliyet gösteren, 700 ile 3 bin arası üyeli ve üyelerinin birbirlerini tweet atmaya teşvik ettiği birkaç özel grup olduğunu gördü.
Tüm paralı propagandacılar bu tür gruplara katılmıyor ancak Rafael bunlardan birinde aktif bir rol oynuyor.
Sık sık hükümeti destekleyen içerikler paylaşmasına rağmen keyfi tutuklamalar, kamulaştırmalar, yetersiz maaşlar ve Venezuela Başkanı Nicolás Maduro’nun “karizma eksikliği” nedeniyle hükümeti desteklemiyor.
Yalnızca para için tweet attığını söylüyor, ancak bunların çok düşük olduğundan şikayet ediyor.
Rafael, özel bir şirkette güvenlik görevlisi olarak ayda 80 dolar değerinde bir ücret alıyor. Tweet atarak kazandığı aylık ek 10 dolarla, az miktarda un, yağ, pirinç ve telefonu için kontör satın alabiliyor.
Çoğalttığı bilgiler zararsız görünüyor ancak Venezuelalı dezenformasyon uzmanları ve siyasi analistler bunu, ifade özgürlüğünü bastırmaya yönelik daha geniş bir stratejinin parçası olarak görüyorlar.
Venezuela’da “dezenformasyonu azaltmak” için kurulan Cazadores de Fake News’in kurucusu Adrian Gonzalez, hükümetin online kamuoyu algısını etkilemek adına “kontrol edemedikleri bilgileri etkisiz hale getirmek için” propaganda kullandığını söylüyor.
Bunu yapabilmesinin bir yolu, özellikle Twitter’da kendisini eleştirenlerin sesini bastırmak.
Latin Amerika’da online dezenformasyonla mücadele eden bir sivil toplum kuruluşu olan ProBox’tan Marivi Vazquez, Rafael gibi “dijital askerlerin” kullanılmasının amacının, “trend” algoritmasını hükümet yanlısı mesajlarla kirleterek bozmak olduğunu söylüyor.
“Bu çok tehlikeli çünkü neyin trend olduğunu ve etiketlerin çoğunun sözde hükümeti desteklediğini gördüğünüzde, ülkede gerçekte neler olup bittiğini bilmek zor.”
Bu etiketler genellikle çevrim içi propagandayı yaymak için daha geniş kampanyaların bir parçası.
Bu yılın başlarında Venezuela hükümetinin yapay zekayla oluşturulmuş videoları online propaganda amacıyla kullandığı iddia edildiğinde, buna hızla cevap verildi.
Venezuela İletişim bakanlığı Twitter’da günün etiketinin, #SomosInteligenciaSocial yani “Biz sosyal istihbaratız” olarak belirledi.
Amaç deepfake videoların arkasında eski Devlet Başkanı Hugo Chavez’in destekçilerinin olduğu iddialarına karşı çıkmaktı.
Rafael, “sosyal istihbarat” şeklinde tweet attığını hatırlamadığını söylüyor. Kontrol edemiyor çünkü 14 binden fazla takipçisi olan ana hesabı Twitter tarafından kaldırıldı çünkü Rafael’in de kabul ettiği üzere platformun kurallarına uymuyordu.
Probox’un analizlerine göre #SomosInteligenciaSocial etiketi 24 saatte 360 binden fazla kez kullanıldı ve Venezuela’da Twitter’da tren oldu. Analistler, etiketlere yüzde 90 etkileşimin, bot ya da dijital asker olabilecek hesaplardan yapılan paylaşımlardan geldiğini söylüyor.
Rafael, BBC’ye, propaganda tweetleri karşılında kendisine yapılan ödemelerle ilgili fatura kanıtı gönderdi. Bu faturalar onun Mart ayında yaklaşık 10 dolar kazandığını gösteriyor.
Uygulama üzerinden para ödemeleri üzerine çalışan ProBox’taki uzmanlara göre, ücretli propagandacılar Sistema Patria uygulamasına kendi verilerine erişme izni veriyor ve böylece izlenebiliyorlar. Twitter hareketlerine göre, dijital cüzdanlarına aylık bonus kazanıyorlar.
BBC Trending, Venezuela hükümetine vatandaşlarına neden propaganda tweeti atmaları için para verdiğini ve propagandalarını yaymak için aktif olarak deepfake teknolojisinden yararlanıp yararlanmadıklarını sordu. Ancak bir cevap alamadı.
Hükümetin oluşturulan deepfake videolarda rolü olup olmadığı kesin olmamakla birlikte eleştirileri bastırmak için kampanya yaptığı kesin.
Gonzalez, “Bu bir paradoks. Pek çok insan bunu yemeğe, internete ihtiyaç duyduğu için ya da kamu hizmetine ulaşamadığı için yapıyor” diyor.
Daha fazla sayıda ücretli propagandacıyla konuşmayı denedik ancak bir kısmı konuşmak istemedi, diğerleri ise güvenliklerinden endişe etti.
